İlkokulda münazaralar düzenlenirdi. Farklı görüşü savunan iki grup karşılıklı oturur ve birbirlerini ikna etmeye çalışırlardı. Hiç unutmadığım bir günkü tartışma konusu “Çok okuyan mı bilir yoksa çok gezen mi?” idi. Bunca yıl ne zaman bir seyahate çıksam hep bu soruyu aklıma getiririm.
Seyahatlerimde öyle olaylar başımdan geçti ki, o seyahatlere çıkmış olduğuma hiç pişman olmadım. Ancak seyahate çıkmadan önce ilgilendiğim konuyla ilgili okumuş ve araştırma yapmış olmamın ise bana çok farklı kapılar açtığını tecrübe ettim.
Örneğin Ramazan bayramında ailecek arabamıza binip önce Tivat Karadağ ve sonra Pivka Slovenya’ya gidip de Una denizaltılarının tarihini araştırmaya çalışmasaydım bu videoya denk gelemezdim. Kuru tip bir SAT intikal mini denizaltısından komandoların nasıl çıkış yaptığı ile ilgili başka hiç video görmedim. O açıdan bu videonun çok kıymetli bir bilgi olduğunu düşünüyorum. 18m boyunda, 60 ton deplasmanındaki Una Denizaltıları tamamen bataryaya dayalı (dizel jeneratörü yoktur) sevk sistemleri ile 8 günlük operasyonlar düzenler ve bataryaların %100’ünü kullandıklarında denizaltıya 200 denizmili gibi muazzam bir sıa sağlamışlar. 1983 yılında yapılmış olan bu mini denizaltıları tasarlayan Brodarski Enstitüsü’nün Yugoslavya dağıldıktan sonra Çinlilere satılması ve sonrasında Çin’in buraya Kuzey Kore için adı üstünde “Yugo” mini denizaltılarını tasarlatması, bunlardan türevle Sang-O ve Yono denizaltılarından Kuzey Korenin toplamda 50den fazla inşa etmiş olması çok ilginçtir. İran da yine Kuzey Kore’den aldığı iki adet Yugo’yu tersine mühendislikle inceleyecek ve şuan 30’un üzerinde olduğu sanılan Ghadir sınıfı mini denizaltıları inşa edecekti.
4 personel tarafından kumanda edilen ve 6 SAT komandosu taşıyan bu Una denizaltısının bir operasyonu ekteki videoda paylaşılmış durumda. SATlar operasyon bölgesine kuru ve dinlenmiş olarak ulaştırılmakta ve burada denizaltı zemine oturtulmakta, komandolar hazırlandıktan sonra diver lockout chamber adı verilen bölgeye girmekteler. Bölmenin suyla doldurulması ve sonra dış basınçla eşitlenmesi sonrasında da komandolar dışarı çıkmaktalar. Denizaltının serbest imlalı (free flooding) bölgesine konuşlanmış R1 ıslak tip sualtı intikal vasıtalarını ve limpet manyınlarını alarak operasyon yapacakları bölgeye son intikali gerçekleştirmekteler.
Bu kuru tip intikal aracı konusunu İsveç de Yugoslavya’ya giderek incelemiş, öğrenmiş ve sonra Spiggen II SAT İntikal aracı ve Sea Dagger mini denizaltı ailesini geliştirmiştir. ABD ise Advanced Swimmer Delivery System’da bu tipi denemiş ancak şişen proje bütçesi ve birçok kusur nedeniyle projenin kabulü gerçekleşmemiş ve nihayetinde proje iptal edilerek Dry Combat Submersible-Light NEMESIS projesi başlatılmıştır. 3 araçlık projenin iki aracı tamamlanmış ve Amerikan Donanması’na teslim edilmiştir. Projenin ABD Donanması’nın en modern denizaltı projesi olduğu bilinmektedir.